Zaman ve güzellik, insani algıların fiziğini ortaya koyuyor

Duke Üniversitesi Makine Mühendisliği Bölümü'nden Ordinaryüs Profesör Adrian Bejan "Zaman ve Güzellik: Neden Zaman Uçup Gider ve Güzellik Asla Son Bulmaz" başlıklı yeni bir kitap yayımladı. Bu kitap Bejan'ın günlük olayları kendi geliştirdiği Yapısal Gelişim Teorisi’ni (tüm sistemlerin akışa daha kolay şekilde erişmek için gelişme eğilimi) kullanarak genel okuyucu kitlesi için ele aldığı dördüncü kitabıdır. Kitap, 2022 yılının Şubat ayının başlarında World Scientific tarafından yayımlanmıştır.

Bejan, Atina'daki Partenon'dan Mona Lisa'ya çeşitli eserlerde yararlanılan altın oranın, bir yapıtın insan gözüyle en etkili şekilde incelenmesine olanak sağladığı için hoş bulunduğunu öne sürmüştür. Bejan 2019'da insanlar yaşlandıkça zamanın neden hızlandığına dair gözlerin bilgiyi alması ve sinir sistemlerinin bunları işleyebilme hızının yavaşlamasına dayanan fiziksel bir açıklama getirmiştir.

Bejan "Çok uzun olmayan bir süre önce gecenin bir yarısı yatağımda uzanmışken, Güzellik ve Zaman’ın aslında bir ve aynı olduğu fikri aklıma düştü. Güzellik ve zaman, genellikle açıklanamayan soyut fikirler olarak düşünülür. Ama ikisi de gözümüzün hareket etme mekaniğinden kaynağını alır. Başka bir deyişle hem zamanı hem de güzelliği algılama şeklimiz fizik biliminden ortaya çıkmaktadır." demektedir.

Yeni kitabında Bejan, bu iki kavramı daha ayrıntılı olarak incelemekte ve okuyucunun daha iyi anlamasına yardımcı olmak için birçok görsel örnek sunmaktadır. Bejan, görme ve kavramanın birlikte geliştiğini ve aynı tasarımlar olduğunu söylemektedir. Dünyadan gözler aracılığıyla beyne akan bilginin artan etkililiği, bu bilginin sinirlerin ve beynin dallanma yapısıyla iletilmesine denk düşmektedir.

Bejan, güzellik alanında dünyanın (ister bir resme bakan bir insan, isterse de açık ovada ufku süzen bir ceylan olsun) temelde yatay yönlü olduğunu savunmaktadır. Ceylanlar için tehlike yukarıdan veya aşağıdan değil, öncelikle yandan veya arkadan gelir; bu nedenle görüş alanları bir yandan diğer yana olacak şekilde gelişmiştir. Görme yetisi geliştikçe hayvanlar daha iyi görerek "daha akıllı" hâle gelmişlerdir. Bejan, altın oranın bu gelişim sürecinin zirvesi olduğunu savunmaktadır.

Zaman söz konusu olduğunda Bejan, beynimizin dallanmış sinir yolları aracılığıyla gözlerden gelen bilgi akışına bir kez daha atıfta bulunmaktadır. Bu karışık sinir ağları ve nöronlar olgunlaştıkça, boyutları büyüyüp karmaşıklıkları artar ve ardından yaşlanmaya ve bozulmaya başlarlar. Görsel sistemlerimizin dünyayı hızla tarama yeteneklerinin yavaşlaması da eklendiğinde bu fenomenler, yeni zihinsel görüntülerin elde edilme ve işlenme hızının yaşla birlikte azalmasına neden olur.

Bejan, buna kanıt olarak bebeklerin gözlerinin yetişkinlere kıyasla daha sık hareket etmesini eklemektedir; bebekler görüntüleri yetişkinlerden daha hızlı işlediğinden gözleri daha sık hareket eder, uyanıkken daha fazla bilgi edinir ve bütünleştirirler. Sonuç olarak, yaşlı insanlar aynı gerçek zaman diliminde daha az yeni görüntü izlediğinden, yatma vakti onlara çok erken gelmiş gibi görünür [1]. Bejan, "Bu kitap, bilimin daha önce ya bilinmeyene indirgenen ya da tamamen betimsel kalan bir alana uzanışının altını çizmektedir. Altta yatan fiziğe dair yeni bir anlayışla, şimdi dünyanın bu yönlerini de öngörme gücüyle donanmış bulunmaktayız." diyor.

Öngörü gücünden bahseden Bejan, yeni kitabını Duke’te ders verirken kullanmayı planladığını söylüyor. Uzmanların daha iyi tasarımları öngörmelerine yardımcı olabilecek her şeyin, eğitimin önemli bir parçası olduğunu savunuyor.

Bejan, "Ben tasarım bilimini öğretiyorum. Tasarım, kuralları ve disiplini olan bir bilimdir. Öğrencilerimizin belirsizlik içinde kaybolup tasarımlarını el yordamıyla düzenlemesini istemiyoruz. Kendi düşüncelerini kısa bir süre içinde ilerletebilecekleri, en iyi tasarımları öngörme yetenekleriyle mezun olmalarını istiyoruz." demektedir.

[1] Bejan, A. (2019). Why the days seem shorter as we get older. Cambridge University Press.

✒️ Bu yazının ingilizcesi farklı bilimsel haber sitelerinde yayınlanmış oluş bu yazı phys.org sayfasından çeviri yapılarak oluşturulmuştur.